Urološka ordinacija "Durmitorska"
S obzirom da raste na periferiji prostate, karcinom u početku raste tiho i ne daje simptome. Zbog toga urolozi insistiraju na redovnom određivanju prostata specifičnog antigena (PSA) u krvi i digitorektalnom pregledu prostate. S obzirom da nastaju u PZ, koja naleže na prednji zid rektuma, najveći broj karcinoma prostate može da se napipa prstom.
Karcinom prostate je danas jedan od najčešćih karcinoma kod muškarca. Incidenca (broj novoobolelih na 100,000 stanovnika godišnje) je najniža u seoskim delovima Kine (oko 5), u Japanu se kreće oko 30, u Srbiji oko 70, u severnoj Evropi oko 100 i u Sjedinjenim državama oko 120, sa time da Afroamerikanci imaju incidencu od preko 170 na 100,000 stanovnika godišnje. Ovi brojevi govore da rizik od karcinoma prostate zavisi od genetike i podneblja, ali i od tipa ishrane: najmanje oboljevaju osobe koje uglavnom koriste biljnu hranu i ribu, a malo prženog crvenog mesa i masti.
Prostata specifični antigen (PSA)
Marker PSA je od ključnog značaja. Važno je reći da vrednost PSA od 4.0 ng/mL, koju većina laboratorija uzima kao graničnu vrednost, mora da se uzme sa rezervom. Naime, čak 35% karcinoma prostate koji imaju značajnu veličinu (volumen ≥ 1.0 mL), imaju PSA ≤ 4.0 ng/mL. Sa druge strane, kod pacijenata sa PSA od 4.0 do 10.0 ng/mL, samo 25% imaju karcinom, a 75% benigno uvećanje, ili hroničnu infekciju prostate. Ako pacijent ima PSA ≥ 20.0 ng/mL, šansa da ima karcinom je skoro 90%. Važno je da se zna da se akutni, brzi skokovi PSA, uglavnom dešavaju kod infekcija prostate. Najzad, ako pacijent ima PSA > 100.0 ng/mL, verovatno ima difuzne metastaze.
Lečenje karcinoma prostate je najuspešnije ako je karcinom ograničen na prostatu, kada se prostata hirurški uklanja u celosti, ili se sprovodi spoljašnje zračenje kod osoba koje su starije i lošijeg opšteg stanja. Lečenje je drugačije ako pacijent ima metastaze u limfnim žlezdama, ili kostima.
Slika 4. Manji karcinom prostate u PZ (slika levo). Karcinom prostate u PZ i benigna hiperplazija u TZ (slika desno)
Transrektalni ultrazvučni pregled (TRUS)
Ovaj pregled se izvodi pomoću ultrazvučnog aparata sa specijalnom transrektalnom ultrazvučnom sondom koja se uvodi u završni deo debelog creva- rektum.
Slika 5. Transrektalna sonda sa nosačem i iglom za biopsiju prostate
Pomoću TRUS pregleda se građa prostate vidi mnogo bolje nego pomoću običnog ultrazvuka, zapremina prostate se meri tačnije (što je bitno za dijagnostiku i kasnije terapijske procedure), a vide se i specifične promene, kao što su tumori, kalcifikacije, ciste, gnojne kolekcije itd. Osetljivost TRUS za otkrivanje karcinoma prostate nije odlična kao kod multiparametrijske magnetne rezonancije (mpMR), ali može da se uporedi sa specifičnošću skenera.
Slika 6. Normalna građa prostate na TRUS. Periferna zona je ehogena i homogena, a tranzitorna lako uvećana.
Slika 7. Karcinom prostate prečnika oko 1 cm u perifernoj zoni levog lobusa
TRUS- vođena biopsija prostate
Priprema za TRUS biopsiju prostate podrazumeva pražnjenje creva veče pred intervenciju, lake obroke na dan intervencije i obično, antibiotsku profilaksu dan pred biopsiju. TRUS biopsija prostate se izvodi u lokalnoj anesteziji. Pacijent leži na levom boku. Anestezija se izvodi ubacivanjem gela sa anestetikom, a retko je potrebna i infiltracija anestetika preko igle. Posle 5-10 minuta se uvodi TRUS sonda, koja je prethodno dezinfikovana i zaštićena specijalnim navlakama. Posle pregleda prostate, započinje uzimanje isečaka iz precizno određenih segmenata prostate.
Slika 8. Položaj pacijenta tokom izvođenja TRUS biopsije prostate
Pod ultrazvučnom kontrolom se uzima obično po 6-7 isečaka iz leve i isto toliko iz desne polovine prostate (npr. LEVO: 1x3, 2x2, 3x2, DESNO: 6x3, 5x2, 4x2), tako da se isečci stavljaju u unapred obeležene čašice za uzorke. Kako patolog pregleda svaki segment tkiva, posle patološkog pregleda može da se zaključi kolika je veličina i rasprostranjenost tumora, što je važno pre operacije, ili zračenja. Tako, patolog može da napiše u dijagnozi: isečci: 1, 2 i 3: adenokarcinom prostate; Isečci 4, 5 i 6: benigno tkivo prostate, što znači da je tumor u levoj polovini prostate i što može da utiče na neke modifikacije tokom operacije.
Slika 9. Jedna od shema za uzimanje isečaka tokom TRUS biopsije prostate.
Oporavak posle TRUS biopsije prostate je obično brz. Komplikacije su retke: infekcija i febrilno stanje, obično ako je pacijent imao infekciju prostate pre biopsije. Veoma retko se javljaju septične komplikacije koje zahtevaju lečenje infekcije u bolničkim uslovima. Krvavljenje se javlja u urinu i obično prestaje posle nekoliko mokrenja. Krvavljenje u stolici može da predstavlja ozbiljnu komplikaciju- povredu rektuma, ali se javlja izuzetno retko, par slučajeva na nekoliko hiljada biopsija. Veoma je važno da pacijent proveri krvnu sliku i biohemiju krvi, vreme krvavljenja, PTT i INR pre biopsije. Takođe, potrebno je obustaviti uzimanje kardiopirina tj. aspirina dan pre, na dan biopsije i dan posle. Kod uzimanja antikoagulantnih lekova, neophodna je konsultacija sa kardiologom u vezi promene terapije pre biopsije.
Lečenje karcinoma prostate zavisi od stadijuma bolesti. Ako je bolest ograničena na prostatu (u stadijumu T1, T2) i nekim slučajevima uznapredovale bolesti (T3), potrebno je aktivno lečenje. Kod pacijenata koji nemaju pridružene bolesti, indikovana je radikalna prostatektomija, a kod onih sa težim hroničnim bolestima, indikovano je spoljašnje zračenje.